Grób ten usytuowany jest w południowej części gminy, w miejscowości Henryków-Urocze, przy ulicy Gromadzkiej, obok numeru 20, za przystankiem autobusowym, 100 metrów przed ul. Społeczną prowadzącą w kierunku Złotokłosu. Lokalizacja geograficzna GPS to: N 51.994151, E 20.934689.
Znajduje się na wzniesieniu ponad drogą i doliną rzeki Jeziorki. Główną częścią tego miejsca jest pomnik w postaci krzyża posadowionego na kamieniu w centralnym punkcie mogiły. Wejście znajduje się od strony ulicy. Do pomnika wchodzi się po stopniach stworzonych z podkładów kolejowych na utwardzonym kamieniami podłożu. Wejście otoczone jest brzozami. Po prawej stronie wejścia, za linią drzew, przy płocie sąsiedniej posesji, znajdują się trzy tablice. Pierwsza to mapa Krainy Rzeki Jeziorki ze szlakami turystycznymi tego stowarzyszenia. Kolejna to tablica z tekstem opisujący przeszłości okolicy tego miejsca, czyli nieistniejącej już wsi Mroczkowa Wola. Trzecia ostatnia tablica usytuowana najwyżej zawiera historię oddziału, z którego żołnierze tutaj najpewniej spoczywają. Sam pomnik składa się ze starego krzyża, który niedawno – 2013 rok – został zrekonstruowany i zakonserwowany. Na tymże krzyżu znajdowała się tablica z 1918 roku, która pierwotnie znajdowała się na powyższym krzyżu oraz druga z 2013 roku. Pierwsza z nich brzmi następująco: “Pamięci poległym za wolność i Ojczyznę 1863 r. Maj 1918”, druga: “W hołdzie uczestnikom niepodległościowego zrywu 1863 roku W 150 rocznicę Powstania Styczniowego Henryków Urocze 13 września 2013”. Teren mogiły został odnowiony przez miejscową społeczność, Komitet Renowacji Mogiły Powstańczej w Henrykowie – Urocze, w 2013 roku.
Cmentarz nie wiadomo kiedy powstał, na pewno istniał już w 1918 roku, kiedy to w maju umieszczono tablice. Najprawdopodobniej powstał on w 1863 roku.
Brak również informacji na temat tego ile osób w nim spoczywa.
Nie posiadamy także pewnych informacji co do tego z jakiego oddziału oraz w jakiej potyczce brali udział tu spoczywający. Opieramy się tylko na domniemaniach i informacjach pośrednio wskazujących na to gdzie polegli, bądź z którego oddziału byli złożeni tu. Najpewniej spoczywający tu powstańcy byli członkami oddziału Władysława Grabowskiego, bądź oddziału Ludwika Żychlińskiego Dzieci Warszawy. Oddział Grabowskiego starł się z siłami rosyjskimi pod dowództwem podpułkownika Kulgaczewa 5/6 sierpnia 1863 roku, w okolicach Prażmowa. Cała potyczka rozpoczęła się pod Raciborami [1]. Następnie powstańcom udało się odskoczyć od goniących ich Rosjan. Oddział Dzieci Warszawy, dowodzony w tym czasie przez Pawła Gąsowskiego ps. “Pawełek” [2] starł się z siłami Zankisowa składającym się z 1 szwadronem dragonów, 1 szwadronem dońców i czerkiesami [3]. Było to w nocy z 29 na 30 września 1863 roku w Przypkach pod Tarczynem. Spod Przypek oddział ten uciekał dwoma drogami. Jeden na którego czele był „Pawełek” udał się do Góry Kalwarii, po drodze staczając potyczkę na przeprawie przez Tarczynkę w Pracach, gdzie zostali otoczeni z dwóch stron [4]. Z kolei drugi, dowodzony był przez Jana Glogera lub Glogiera (nazwisko zapisywane jest na dwa sposoby) wycofał się przez Wolę Przypkowską, Grzędy, Wolę Mrokowską, Runów, Głosków, Gołków, karczmę Zielone pod Żabieniec, gdzie formacja została rozbita [5].
Z jakich oddziałów złożono poległych partyzantów, z jakiej potyczki oraz kiedy nie wiemy. Trudno stwierdzić dokąd udał się oddział Władysława Grabowskiego po bitwie pod Prażmowem/Raciborami, będąc później widziany pod Grodziskiem Mazowieckim. Nie wiemy w którą stronę się skierowali i jaką drogę przeszli. Natomiast w przypadku żołnierzy walczących pod Przypkami [6], nie wiemy którędy dokładnie szli ci, którzy kierowani byli przez Glogera, lecz na drodze między Wolą Mrokowską, a Runowem położone są inne miejscowości takie jak Szczaki, Wólka Pracka, czy Henryków. Stąd możemy przyjąć, że mogli przejść przez teren dzisiejszego Henrykowa – Urocze. Oddział Gąsowskiego walczył w Pracach, które jak warto mieć na uwadze, są sąsiednią miejscowością, graniczącą z Henrykowem. W każdym przypadku możliwe jest, że część ludzi zabłądziła i zjawiła się tutaj, czy też została tu złożona, gdyż nie było to daleko. Mogli też zostać poniesieni razem z oddziałem i umrzeć w drodze w wyniku odniesionych ran. Warto mieć w tym miejscu na uwadze, że często powstańców chowano w nieoznaczonych grobach, a później je oznaczano, bądź przenoszono ich na cmentarze. Uważano, że osoby które zginęły w walce, samobójcy, bądź zmarli w innych niewyjaśnionych okolicznościach, nie mogą spocząć w poświęconej ziemi, gdyż nie byli przygotowani na spotkanie z Panem. Poza tym w tym czasie pochówek poległych uczestniczących w niepodległościowym czynie zbrojnym był zabroniony. Znane są przypadki karania za takie czyny również w naszym powiecie. Jako przykład możemy podać chociażby ks. Franciszkę Lipkę, proboszcza w parafii św. Franciszka w Prażmowie [7].
[1] Dziś jest to teren łąk, w którym dawniej znajdowały się Racibory.
[2] Oddziałem tym nie dowodził w tym czasie Ludwik Żychliński, gdyż w tym czasie ukrywał się on przed Rosjanami, a dowództwo nad oddziałem objął jego adiunkt Gąsowski.
[3] Czerkiesami w tym czasie określano kozaków kubańskich z terenu Rosji na Kaukazie.
[4] W żadnych źródłach, czy dokumentów powstałych niedługo później nie ma podane o jakie Prace chodzi. Jedynie we współczesnych tekstach jest mowa, że chodzi o Prace Małe.
[5] Por. Autor nieznany, Kurier Warszawski, nr. 230, 09.10.1863 r., Drukarnia Kuriera Warszawskiego, Warszawa 1863, str. 1.
[6] Dziś pole potyczki umieszcza się między Tarczynem, a Przypkami na tzw. Górze Książęcej. Zob. J. Golański, W dawnym Tarczynie, Drukarnia Offsetowa “ATU”, Warszawa 2001, str. 69.
[7] Zob. Autor nieznany, Radni upamiętnili księdza Franciszka Lipkę, [w:] info Prażmów. Biuletyn Informacyjny Urzędu Gminy Prażmów, grudzień 2013/styczeń 2014, Urząd Gminy Prażmów, Prażmów 2014, str. 4.
GPS: N 51.994151, E 20.934689
