Na południe od Piaseczna znajdują się jedyne noszące taką nazwę w Polsce i dość mocno związane ze sobą sołectwa – Szczaki i Złotokłos. Nie będę przybliżał dziś historii tej pierwszej miejscowości, choć byłoby o czym pisać, gdyż Szczaki odnotowywane są już w XIV wieku, czyli liczą sobie prawie siedemset lat. Skupię się na Złotokłosie, o wiele młodszej wsi, ponieważ obchodzimy właśnie stulecie jej powstania. Przejdźmy teraz do konkretów i odpowiedzmy na pytanie: jak to się zaczęło?
Otóż w 1896 r. majątek ziemski Szczaki nabył Jan Orsetti herbu Złotokłos. Szlachcic najwyraźniej był pod wpływem panującej na przełomie XIX i XX wieku mody na zakładanie wokół dużych miast ich mniejszych satelitów. Wizja ta zaistniała pod koniec XIX wieku jako koncepcja tworzenia miast ogrodów, autorstwa Ebenezera Howarda. Idea utworzenia na terenie swoich dóbr lokalnego miasta osiedla najwyraźniej przypadła do gustu Orsettiemu. Zwłaszcza że nabyty przez niego pod koniec XIX wieku majątek miał już czasy świetności za sobą i w minionym okresie często zmieniał właścicieli, co było niestety powiązane z zadłużeniami. Możliwość podziału majątku i sprzedaży jego części w postaci działek była bardziej opłacalna dla wyzbycia się długów, a nawet dawała szansę na wzbogacenie się. Perspektywę podziału parcelacyjnego wzmacniała sytuacja wprowadzanych od lat 20. XX wieku i co rusz nowelizowanych ustaw, dotyczących reformy rolnej.
Pierwsza parcelacja – Letnisko Złotokłos
Jak w wielu miastach ogrodach, tak i w Szczakach koncepcję dostosowano do lokalnych potrzeb. Jan Orsetti herbu Złotokłos – od którego to herbu powstała nazwa miejscowości – rozpoczął proces wydzielanie osiedla letniskowego w 1924 r. na obszarze ponad 105 ha. W ten oto sposób wydzielił nieruchomość nazwaną Letnisko Złotokłos. Pierwsze działki Złotokłosu obejmowały 1,5 ha. Na grafice widoczny jest rejon pierwszego obszaru letniska.
Druga parcelacja – Letnisko Złotokłos A
Kolejne grunty zostały wydzielone rok później – w 1925. Zajmowały obszar 79 ha, określony jako Letnisko Złotokłos A. Wyznaczone tu działki wynosiły po 3 600 mkw.
Przed wydzieleniem kolejnych gruntów doszło do zmiany przepisów prawa, istotnych dla tego i podobnych procesów powstawania miast ogrodów i miast lasów.
Trzecia parcelacja – Letnisko Złotokłos B
Zanim doszło do wydzielenia z majątku Szczaki ostatniej już części letniska, miała miejsce smutna chwila. Otóż w 1926 r. zmarł Jan Orsetti. Pomimo wyodrębnienia pod sprzedaż już sporej części gruntów sytuacja finansowa rodziny nie poprawiła się. Powodem był europejski kryzys gospodarczy, a także spadek popytu na produkty rolne, które sprzedawał majątek Szczaki. Tak negatywna sytuacja odbiła się mocno na Orsettich. W niełatwym momencie Szczaki objęła jego żona Cecylia Orsetti z Zembrzuskich, która musiała się zmierzyć z perspektywą wystawienia spadku na licytację. Dopiero ugoda z Towarzystwem Kredytowym Ziemskim, w wyniku której uzgodniono spłatę długu ze sprzedaży następnych działek, przyniosła rozwiązanie problemów.
W ten oto sposób w 1931 r. sejmik powiatu grójeckiego uchwalił plan zabudowy dla terenu około 98 ha, określonego jako Letnisko Złotokłos B. Sama zaś sprzedaż działek zaczęła się w 1933 i trwała do 1935 r. Sprzedawano działki o powierzchni 1 600–1 800 mkw. Ponieważ północna część rejonu Letniska Złotokłos B nie została podzielona na działki, to należy wnosić, że najpewniej parcelacja nie została dokończona. Tę część – 11,6452 ha – kupiła Bronisława Suska z Warszawy.
Majątek Szczaki wraz z niesprzedanymi działkami w 1935 r. nabył Wojciech Hilary hr. Rostworowski. Nowy właściciel kontynuował sprzedaż działek na terenie wyznaczonego już Letniska Złotokłos, lecz nie dokonał nowych podziałów, które zostałyby włączone w skład letniska.
Walory Letniska Złotokłos
Drogi wydzielane podczas parcelacji na terenie letniska były duże i szerokie. Istniejącym wcześniej drogom (obecne ulice Runowska, Piaseczyńska, Mrokowska i 3 Maja) zabezpieczono odpowiedni podział, dający właściwą szerokość. Na większości działek stawiano tanio drewniane domy budowane w technologii szkieletowej.
Dużo osiedli letniskowych powstawało na terenach lasów sosnowych. Analogicznie było ze Złotokłosem zlokalizowanym między Lasem Runowskim i Lasem Chłopskim Korzeniówki. Pierwsze nabywane parcele znajdowały się od strony Lasu Runowskiego. W ogłoszeniach sprzedaży i materiałach reklamowych podkreślano bliskość rzeki Jeziorki, jak i graniczenie osiedla z Głoskówką. Co istotne i typowe, w takich letniskach jak Złotokłos obowiązywał zakaz budowy fabryk i innych zakładów, które mogłyby zanieczyszczać powietrze.
Istotnym czynnikiem rozwoju była kolej wąskotorowa, którą pociągi jeździły na początku w relacji Warszawa (plac Unii Lubelskiej) – Piaseczno – Grójec. Dawało to pewność i komfort dojazdu do Warszawy. W 1921 r. postawiono dworzec składający się z poczekalni, kasy biletowej oraz mieszkań na parterze i poddaszu. W sierpniu 1929 r. zmieniona została nazwa stacji – ze „Szczaki” na „Szczaki-Złotokłos”. W latach 30. XX w. postawiono obrotnicę kolejową dla wagonów motorowych, dzięki czemu do letniska kursował pociąg pośpieszny zwany motorem. Od 1937 r., kiedy skrócono linię kolejową do stacji Warszawa-Szopy (obecny rejon Metra Wilanowska), motor ze Złotokłosu pokonywał trasę w 45 minut.
W Złotokłosie zrealizowano jeszcze kilka projektów, które miały zwiększyć komfort mieszkańców – choć nie wszystkie, które pierwotnie zamierzano. Zrealizowane projekty to m.in.:
- założona w 1928 r. straż ogniowa, która od początku znajdowała się w obecnym miejscu;
- szkoła, która pierwotnie zaistniała w Szczakach, a później zmieniano jej lokalizację w samym Złotokłosie;
- kościół i cmentarz, które również przechodziły różne koncepcje i lokalizacje;
- poczta, która zafunkcjonowała w 1930 r. w budynku przy ul. 3 Maja, po wojnie działała długie lata w prywatnym domu przy ul. Polnej, a dopiero w 1968 r. została przeniesiona do nowego obiektu przy ul. Dworcowej, gdzie działa do dziś.
Dzięki poczcie Złotokłos uzyskał także połączenie telefoniczne oraz telegraf. W budynku poczty była rozmównica, z której mogli korzystać wszyscy. Jako ciekawostkę można podać, że w 1938 r. telefony posiadali: Anna Grzejszczakowa (sklep spożywczy), Halina Mokrzyńska (willa „Kaprys”), Wojciech hr. Rostworowski (majątek Szczaki), Ksawery Różycki, właśc. Franciszek Ksawery Różycki (majątek Henryków), Władysław Hałasiński (zakład ogrodniczy we wsi Korzeniówka).
Jak wiele przedwojennych osiedli, Złotokłos również reklamowało hasło: „Pracuj w mieście, mieszkaj na wsi”. Hasło to doskonale odnosi się do dzisiejszych czasów. Złotokłos, tak jak i inne miejscowości, jest podwarszawską wsią, której mieszkańcy w większości pracują w mieście. Jest w tym podobny do innych sołectw – takich jak również położone na terenie gminy Piaseczno Zalesie Górne – które także powstały na kanwie wizji miasta ogrodu czy miasta lasu.
Autor: Piotr Prawucki
Data publikacji: 26.06.2024 r.
——
Publikacja z okazji 100 lat Złotokłosu: To jak to było? Złotokłos.
